تروما چیست؟

رویداد تروماتیک عبارتست از هر موقعیتی که شخص یا گروهی تحت استرس شدید با خطر واقعی یا تهدیدی برای آسیب، نقص یا نابودی قرار می گیرد و برای زندگی، سلامت، امنیت و آرامش او می تواند زیان بار باشد؛ مثل قرار گرفتن در معرض مرگ واقعی، تهدید یا تجربه آسیب های جدی جسمی، روانی یا جنسی یا مواجهه با خشونت.

در یونان باستان تروما به زخم های نافذ یا جراحت به بدن ناشی از سوانح یا حوادث شدید اطلاق می شد. امروزه به آسیب های شدید روانی هم تروماهای روانشناختی یا روان زخم می گویند.

تروما ها اغلب استرس هایی هستند که غیر منتظره، ناخواسته، شدید یا خطرناک و درماندده کننده هستند.

تروما ممکن است به سه صورت کلی بروز کند:

۱. تجربه مستقیم توسط خود شخصی که در معرض رخداد استرس بار است.

۲. شاهد مستقیم یک رخداد تروماتیک باشد.

۳. در افراد نزدیک یا وابسته او تروما تجربه شده باشد.

گاهی یک حادثه تروماتیک واحد می تواند آسیب منفردی را به وجود آورد و گاه ممکن است این حادثه واحد به تروماهای متعددی منجر شده و یا چندین حادثه تروماتیک مجزایی رخ دهد که منجر به تروماهای چندگانه ای شود.

در برخی موارد تروماها خفیف تر، حاد و گذرا هستند و در موارد دیگر ممکن است شدید، مزمن و طولانی مدت باشد. گاهی نیز

علایم تروما با فاصله زمانی زیادی پس از بروز رخداد تروماتیک آشکار می شوند که به آنها تاخیری یا دیررس می گویند.

به دلیل گرایش ذاتی برای بقا، توانایی های سرشتی بدن برای ترمیم و نیز سطوح مختلف قابلیت و مهارت شخص برای مقابله، همه کسانی که رخداد استرس بار را تجربه می کنند، دچار تروما نمی شوند.

بسیاری با تحمل و سازگاری از آن جان سالم به در می برند و برخی دیگر بهبودی زودرسی را پیدا می کنند. با این وصف برخی نیز دچار اختلالات جسمی یا روانی مزمن، شدید و یا دیررس و تاخیری می شوند.

عوامل ایجاد کننده تروماها:

این عوامل به دو دسته کلی تقسیم می شوند:

الف) تروماهای برنامه ریزی نشده و سازمان نیافته که خود شامل چندین نوع مختلف اند:

۱. سوانح و حوادث طبیعی مثل سیل، زلزله، آتشفشان، سونامی، آتش سوزی های وسیع جنگل، طوفانهای شدید و بهمن.

۲. سوانح جاده ای: تصادفات اتومبیل ها، سقوط هواپیما، برخورد کشتی با صخره یا کوه یخی، ریزش کوه.

۳. تروماهای سوختگی و آتش سوزی در منازل، بازار، کارخانجات یا ادرات و یا مکانهای صنعتی و شیمیایی.

۴. تروماهای شغلی: قطع عضو، بریدگی یا له شدگی، سقوط کارگران از داربست.

ب) تروماهای برنامه ریزی شده و سازمان یافته :

۱. آزار، تعرض و اجبار به رابطه جنسی یا تجاوزهای جنسی توسط اعضاء خانواده یا آشنایان و گروه های ضد اجتماعی.

۲. آزارها و سوء رفتار های عاطفی مثل توهین، تحقیر، محرویت های شدید، تحت تعقیب قرار گرفتن یا طردهای ارتباطی.

۳. تروماهای دوران کودکی : آسیب های ناشی از خشونت های خانگی، زندگی در خانواده های نا امن همراه با آزار یا سوء استفاده، وجود بیماری های جدی دوران کودکی یا نوجوانی و تجربه مداخلات عمده پزشکی.

۴. تروماهای جنگی یا حملات گروه های تروریستی: به صورت آسیب های ناشی از انفجارها و شلیک ها، اسارت، تجاوز و تخریب.

۵. تروماهای سیاسی - اجتماعی : از جمله آسیب های نژاد پرستانه ،محرومیت های شدید، فقر و بی خانمانی، دستگیری، حبس و شکنجه.

پنج عامل تعیین کننده میزان تأثیر تروما:

الف) خود تروما و ویژگی های آن: شامل شدت تروما، مدت آن، پیش بینی پذیری و کنترل پذیری آن

هر چه شدت و مدت تروما بیشتر و پیش بینی پذیری و کنترل پذیری آن کمتر باشد آسیب ناشی از تروما هم افزایش می یابد.

ب) وجود اختلالات همزمان جسمی یا روانی توام با تروما: از جمله افسردگی، اضطراب، اختلال گسست یا تجزیه مثل مسخ شخصیت و مسخ واقعیت، اعتیادها، سابقه تروما در دوران کودکی و وجود اختلالات روانی در خانواده

پ) متغیرهای فرد آسیب دیده که به افزایش احتمال آسیب ناشی از تروما می انجامد، از جمله:

۱.  جنسیت: بسته به نوع تروما، زنان ممکن است آسیب پذیری بیشتری را تجربه کنند.

۲.  سن : کودکان و نوجوانان و نیز سالمندان آسیب پذیری بالاتری دارند.

۳.  نژاد و قومیت: سیاه پوستان، اقوام و اقلیت ها در معرض بیشتری از آسیب دیدگی هستند. 

۴. وجود سیستم های ناکارآمد مقابله ای و ضعف مهارت های زندگی.

۵. سابقه اختلالات روانی و بیماری های جسمی مزمن.

۶. سابقه تجربه قبلی تروما

۷.  وجود اختلالات مزاجی و سرشتی مثل بیش فعالی محتمل

ت) معنای تروما و معنای زندگی: کسانی که تروما را بخشی از زندگی می میدانند و در راه مبارزه و هدف، رخداد تروما را می دانند میزان آسیب در آنها کمتر خواهد بود. همچنین نگاه فرد به مرگ و زندگی و نحوه تاثیر و دخالت اخلاق و معنویت در زندگی، در میزان آسیب ناشی از تروما تاثیر گذار است.

ث) نحوه واکنش اطرافیان و میزان برخورداری از حمایت های اجتماعی که از مهمترین عوامل پیشگیراننده و کاهنده آسیب های ناشی از تروماهاست.

ویژگی های یک رخداد تروماتیک:

۱.  تجربه تروماتیک، آمیخته با فاجعه خشونت بار یا جنایی و آسیب یا سوء رفتار نظام مند است. 

۲.  این تجربه، زندگی فرد یا گروه را با خطر و تهدید جدی جسمی، روانی یا جنسی مواجه می کند. 

۳. سبب ایجاد وحشت و ناامنی، درماندگی و ناامیدی می شود.

۴.  پیش بینی ناپذیر و غیر منتظره است. .5  کنترل پذیری آن اندک یا ناممکن است.